Behua xiña —Parga colorada o pez rojo— (son istmeño). 14. Testimonio Musical de México, volumen 25

® Derechos Reservados
1/1 Objetos

Más de la colección

El Tlacuache Núm. 189 (2005). 189 Año 5 (2005) oct...

Konieczna, Barbara (author), , Dirección de Medios de Comunicación del Instituto Nacional de Antropología e Historia (author), Avilés, Margarita (author), Fuentes, Macrina (author)

Instituto Nacional de Antropología e Historia


Historia y antropología de Puebla. 78 Nueva Época ...

Salazar Exaire, Celia (author), Peña Espinosa, Jesús Joel (author), Paredes Martínez, Carlos (author), Lara Tenorio, Blanca (author), García Lastra, Leopoldo A. (author), Castellanos Gómez, Silvia (author), Solís Hernández, Augusto (author), Piña Loredo, Margarita (author), Campos Cabrera, Ana Cecilia (author), Reynoso Ramos, Citlali (author), Ocaña del Río, Bertha (author), Lagunas Rodríguez, Zaid (author), Valencia Valera, Víctor Hugo (author), Suárez Cruz, Sergio (author), Martínez Arriaga, Silvia (author), Allende Carrera, Arnulfo (author), Morales Cano, Lucero (author), Vázquez Ahumada, Cecilia (author)

Instituto Nacional de Antropología e Historia


Ver más

Behua xiña —Parga colorada o pez rojo— (son istmeño). 14. Testimonio Musical de México, volumen 25

Texto: Behua xiñá, canesu rini, pur ti gudo xhaatu biduá chita ma gudxe lii “ora cuindíni” ni la biduá ne nin la dxita. Yanna bitopa zudi huínu guihuini xi birá xóu gueela pa núu balaana núu guenda xheela ne pa la co...guzáa chubinu. Ndi zanna guié ne zanna guidxi ma ca culuí ni gúca gazi naa que zutide ndí nabidxi zaxudxe táata cadi láa sí. Laguya chahui de pe guiratu napipidó, nahuini guichu nguén na xa xquípi zaqueca xpíchu dxela xa liáa pa nga pe náa tu. Yanna ma zanda guidé nu riini xhidxi ti son, guicáa ti diana xhidxi son badu dxaapa huini tu que guyáa zucaa nu yáaga. Lagué, laxhudxi, diti diti la gáata zaa ti pipi huini ni núu xaguete jmá pe nanixe sica ora xhupi bicu huíni. Traducción: Pez rojo, estás sangrando de tanto comer plátano macho cuando se te pare, te he dicho, nada de plátano ni de huevos. Ahora levanta tus enaguas para ver cómo amaneciste, habrá casorio si eres virgen y si no, anda vamos a casa. Lo sabrán las flores, el pueblo lo sabrá, bien se ve lo recién abierto, esto se festejará, no en seco, beberé y todos me acompañarán. Miren bien los presentes, primorosos y menudos vellos enhiestos bajo el vientre, igual su sexo; marido y mujer, ni quien lo dude. Ahora bebamos el vino, que se toque un son, una diana, que se entone el son de la niña virgen y quien no dance tendrá su castigo. Beban hasta lo hondo, alégrense con todo el cuerpo, el que quede abajo, qué gozo, como si lamiera el perro.

Este son se popularizó en 1875 —según información del padre Vichido— y en un principio fue usado como un son partidista de los geruleños en Tehuantepec, es decir, el Partido Rojo, que en la década de los 80 del siglo XIX estuvo formado por los científicos porfiristas. En la actualidad, con este son se celebra el acontecimiento y resultado de una boda. Al otro día, después de la prueba de balaana (virginidad), la marimba, la banda, la orquesta o un trío, interpretan la música del Behua xiña que generalmente es instrumental; casi no se canta, porque si la mujer no resulta virgen, el texto puede considerarse como una ofensa.

Ficha Técnica
Título Behua xiña —Parga colorada o pez rojo— (son istmeño). 14. Testimonio Musical de México, volumen 25
Tipo de objeto Grabación de audio, Música, Son
Institución Instituto Nacional de Antropología e Historia
Créditos Jiménez Girón, Eustaquio "Staquiu Nigui" (composer), Jiménez Girón, Eustaquio (singer), Jiménez Santiago, Jesús (musician), Castilleros López, Marcos (musician), Vázquez Santiago, Antonio (musician)
Formatos disponibles JPG
Identificador oai:mexicana.cultura.gob.mx:0014137/0093690
Ver registro original http://mediateca.inah.gob.mx/islandora_74/islandora/object/musica%3A197

Anotaciones

¿Qué son las anotaciones?

Las anotaciones buscan mejorar y enriquecer la información de cada uno de los objetos digitales que se encuentran disponibles en Mexicana. En caso de que conozcas datos relevantes sobre este objeto en específico, te invitamos a participar agregando y compartiendo dicha información, la cual pasará por un proceso de validación antes de ser visible en la plataforma. ¡Muchas gracias por tu anotación!

Inicia sesión

Registrate

CREA TUS COLECCIONES

REGÍSTRATE PARA GUARDAR TUS FAVORITOS

¿Ya tienes una cuenta? Inicia sesión aquí

Secretaría de Cultura, 2017. Todos los derechos reservados.